Mai Hương
Việc triển khai kiểm định khí thải đối với xe máy đang trở thành đề tài gây chú ý lớn tại các đô thị đông dân, đặc biệt là Hà Nội và TP.HCM.
Hà Nội và TP.HCM đối mặt áp lực chưa từng có
Dù mục tiêu hướng tới là bảo vệ môi trường và kiểm soát ô nhiễm không khí, nhưng bài toán thực thi lại không hề đơn giản.
Thống kê cho thấy, Hà Nội hiện có khoảng 5,6 triệu xe máy đang lưu hành, trong khi TP.HCM – sau khi mở rộng địa giới hành chính – có tới 8,6 triệu xe.
Như vậy, tổng số phương tiện cần kiểm định khí thải tại hai địa phương này đã vượt 14 triệu xe, một con số đặt ra thách thức rất lớn về cả hạ tầng, nhân lực và quy trình tổ chức.
Theo lộ trình được Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố trong dự thảo mới nhất, việc kiểm định khí thải xe máy sẽ bắt đầu từ ngày 1/7/2027 tại hai thành phố lớn này, trước khi mở rộng ra toàn quốc vào năm 2030.
Một triệu xe, một nghìn trạm: Con số vượt quá khả năng?
Dự báo của Cục Đăng kiểm Việt Nam cho biết, để phục vụ đủ nhu cầu kiểm định tại Hà Nội và TP.HCM, mỗi địa phương cần lần lượt 400 và 600 trạm kiểm định khí thải xe máy.
Tuy nhiên, hiện hệ thống đăng kiểm của cả hai địa phương mới chỉ có khoảng 70 cơ sở chuyên kiểm định ô tô – không chỉ thiếu về số lượng mà còn không được thiết kế để phục vụ xe máy.
Đây là điểm khác biệt cốt lõi so với ô tô – vốn đã có hệ thống đăng kiểm hoạt động ổn định trên toàn quốc.
Đối với xe máy, hệ thống kiểm định gần như phải xây dựng mới hoàn toàn từ con số 0, đòi hỏi chi phí đầu tư lớn, nguồn nhân lực được đào tạo bài bản và thời gian triển khai dài hơi.
Chưa kể, thời gian kiểm định trung bình mỗi xe khoảng 7 phút, với hơn 14 triệu xe cần kiểm định, khối lượng công việc đặt ra là khổng lồ và nếu không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, nguy cơ tắc nghẽn trong ngày đầu triển khai là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Thiếu chuẩn hóa, thiếu nhân lực: Nguy cơ “vỡ trận” từ giai đoạn đầu
Theo ông Trần Hoàng Phong – đại diện Cục Đăng kiểm Việt Nam, một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là việc chưa có chuẩn hóa cụ thể cho các trạm kiểm định xe máy, trong khi yêu cầu để trở thành đăng kiểm viên lại khá cao.
Cụ thể, nhân viên thực hiện kiểm định phải có bằng trung cấp nghề và chứng chỉ chuyên môn do Cục Đăng kiểm cấp.
Tuy nhiên, phần lớn kỹ thuật viên có kinh nghiệm thực tế tại các gara, đại lý hiện nay lại không đáp ứng yêu cầu bằng cấp, dù họ đủ khả năng thao tác kỹ thuật đơn giản như đo khí thải.
Mặt khác, quy trình để một đơn vị tư nhân có thể vận hành trạm kiểm định cũng vướng nhiều thủ tục, như phải có giấy phép kinh doanh và giấy chứng nhận điều kiện hạ tầng do Sở Xây dựng địa phương cấp – trong khi chưa có văn bản pháp lý hướng dẫn cụ thể.
Kiểm định xe cũ trước: Giải pháp khả thi trong ngắn hạn
Trước nguy cơ quá tải khi triển khai đồng loạt, nhiều chuyên gia đề xuất nên phân chia lộ trình theo nhóm xe, trong đó ưu tiên kiểm định trước các dòng xe có nguy cơ phát thải cao – cụ thể là xe sản xuất trước năm 2009.
Theo thống kê, Hà Nội hiện có hơn 2 triệu xe thuộc nhóm này, còn TP.HCM là khoảng 3 triệu xe.Việc kiểm định sớm với nhóm xe cũ sẽ giúp giảm áp lực cho hệ thống mới vận hành, đồng thời mang lại hiệu quả giảm ô nhiễm rõ rệt hơn trong giai đoạn đầu.
Sau 1–2 năm triển khai thử nghiệm, khi cơ sở vật chất, nhân lực và quy trình đã vận hành ổn định, việc mở rộng kiểm định cho toàn bộ xe máy sẽ trở nên khả thi hơn.
Doanh nghiệp sẵn sàng nhưng cần cơ chế hỗ trợ
Đại diện Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam cho biết các doanh nghiệp lớn và hệ thống đại lý đã có sự chuẩn bị nhất định và sẵn sàng tham gia hỗ trợ triển khai. Tuy nhiên, thiếu hành lang pháp lý rõ ràng vẫn là rào cản lớn.
Hiện các hãng xe vẫn chưa được hướng dẫn chi tiết về quy chuẩn kỹ thuật đối với trạm kiểm định, tiêu chuẩn đầu tư thiết bị, đào tạo nhân sự và quy trình cấp phép hoạt động. Điều này khiến doanh nghiệp gặp khó khi lên kế hoạch đầu tư và triển khai thực tế.
Hiệp hội kiến nghị cơ quan quản lý nên sớm ban hành quy chuẩn và tổ chức thí điểm tại một số khu vực, để đánh giá hiệu quả, hoàn thiện quy trình và nhân rộng sau khi đã có dữ liệu thực tiễn.
Mục tiêu đúng nhưng cần bước đi vững chắc
Không thể phủ nhận, kiểm soát khí thải xe máy là bước đi cần thiết và hợp thời nhằm cải thiện chất lượng môi trường sống tại các đô thị lớn.
Tuy nhiên, triển khai một chương trình có quy mô lớn và tác động sâu rộng như vậy cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và người dân.
Nếu không có sự chuẩn bị toàn diện, từ hạ tầng, nhân lực đến chính sách pháp lý, hệ thống có nguy cơ rơi vào tình trạng quá tải, dẫn đến tâm lý hoang mang trong xã hội và ảnh hưởng trực tiếp đến hàng triệu người đang sống phụ thuộc vào phương tiện cá nhân là xe máy.
Chỉ khi các yếu tố then chốt được đồng bộ và phối hợp nhịp nhàng, chương trình kiểm định khí thải xe máy mới thực sự phát huy hiệu quả, góp phần đưa đô thị Việt Nam hướng đến một tương lai sạch hơn, xanh hơn và bền vững hơn.
Mai Hương
